W Galicji istniało kilka rejonów zwartego osadnictwa drobnoszlacheckiego. Największym pod względem terytorialnym był rejon podkarpacki. Znajdowało się w nim około 300 zaścianków, które rozsiane były od cyrkułu kołomyjskiego, przez cyrkuły stanisławowski, stryjski i samborski, aż po cyrkuł sanocki.

Miejscowości cyrkułu sanockiego, w których znajdowały się zaścianki szlacheckie.

W cyrkule sanockim istniały cztery większe skupiska zaścianków. Pierwsze usytuowane było u źródeł Sanu, głównie na obszarze dominiów Szandrowiec i Lutowiska. Znajdowało się tam 10 miejscowości: Tarnawa Wyżna, Dźwiniacz Górny, Procisne, Stuposiany, Żurawin, Krywka, Boberka, Dydiowa i Skorodne, w których istniały zaścianki bardzo małe (do 10 szlachciców). Kolejne było usytuowane w okolicach Dobromila. Trzecie skupisko tworzyło miasto królewskie Mrzygłód oraz dwie wsie: Dobra i Łodzina. W tym skupisku wyróżniała się wieś Dobra, w której istniał bardzo duży zaścianek szlachty zagrodowej. Czwarte skupisko było usytuowane w okolicach Baligrodu. Tworzyły je miejscowości: Jabłonki, Kołonice, Rabe i Huczwice, Stężnica, które należały do dominiów Dziurdziowa i Baligrodu. Przeważały tam zaścianki o bardzo małej liczbie szlachty.

W cyrkule sanockim znajdowało się 8 miast i miasteczek, w których mieszkało więcej niż 10 dorosłych szlachciców. W Mrzygłodzie, Lisku (Lesku), Dynowie, Dubiecku, Dobromilu, Bukowsku i Brzozowie liczba szlachty nie przekraczałą 20 osób. Najwięcej szlachty mieszkało w Sanoku. Łącznie we wszystkich miastach mieszkało w sumie 130 dorosłych szlachciców. W latach 1799-1824 liczba ta zmniejszyła się prawie o połowę.

Wielkość zaścianków cyrkułu sanockiego.

Szlachta w nich mieszkająca posiadała niewielkie gospodarstwa, które uprawiała własnymi rękami. Przeważała w nich własność cząstkowa i królewska. Miejscowości, w których zamieszkiwali, podzielone były na kilka, a nawet kilkadziesiąt dziedzicznych cząstek, należących do szlachty cząstkowej i zagrodowej.

Rodzaj własności dóbr ziemskich cyrkułu sanockiego.

Po 1772 roku w Galicji nastąpiły zmiany gospodarcze i ustrojowe. Władze austriackie zmierzały do przekształcenia szlachty według wzorców obowiązujacych w Monarchii Habsburgów. Zmiany te spowodowały również deklasację części szlachty drobnej w wyniku zróżnicowania materialnego. W czasach Józefa II dokonano reformy gruntowej wprowadzajac formalny podział gruntów na dominikalne i rustykalne. W efekcie wśród szlachty osiadłej, posiadajacej lub użytkującej ziemię, wyróżnić należy: szlachtę dominikalną, szlachtę wolną i szlachtę rustykalną. Wśród szlachty nieosiadłej, nie posiadajacej ziemi, należy wyróżnić: szlachtę służbową i oficjalistów oraz szlachtę miejską.

Proces deklasacji szlachty nie zakończył się  w roku 1848. W wyniku wydarzeń rewolucyjnych większość przywilejów szlacheckich została zniesiona. Pomimo radykalnych zmian położenia, drobna szlachta zachowała szereg odrębności. Nie była to odrębność stanowa, lecz przede wszystkim odrębność obyczajowa, przejawiająca się manifestowaniem przynależności do stanu szlacheckiego (herb, szabla, tradycja), oraz odseparowaniu się od ludności chłopskiej. Odrębny ubiór, sposób bycia, cechy charakteru, kultywowanie przeszłości, odwoływanie się do szlacheckiego rodowodu, bezwzględny zakaz zawierania związków małżeńskich z chłopami. W XIX wieku istniały odrębne instytucje zwyczajowe. Przykładem są gminy szlacheckie w zaściankach zamieszkanych przez szlachtę wolną. Na czele ich stał wójt, częściej zwany prefektem.

Lit.: K.Ślusarek „Drobna szlachta w Galicji 1772-1848”, Kraków 1994, Wydawnictwa „Księgarni Akademickiej”, Nr 20