LESKO

Najwcześniej zachowana wzmianka o Lesku pochodzi z roku 1436, ale można przypuszczać, że wieś istniała już w XIV wieku. Prawa miejskie Lesko otrzymało 14.09.1477 roku.

Do grupy zabytków budownictwa świeckiego należy Zamek Kmitów w Lesku, zaliczany do II klasy. Zamek ten wzniesiony został w latach 1538-1555 przez Piotra Kmitę. Z pierwotnego zamku istnieją obecnie zewnętrzne mury wraz z charakterystyczną basztą obronną. Zamek położony jest na wysokiej skarpie nad Sanem, na cyplu wzgórza, dołem biegnie historyczny szlak "winny" niegdyś wiodący na Węgry. Jeżeli staniemy na dziedzińcu zamku, to możemy zobaczyć kolumny zaprojektowane przez Wincentego Pola. W głównym budynku z trudem można wyodrębnić część starszą z I połowy XVI wieku i część renesansową z przełomu XVI i XVII wieku. Idąc w kierunku wyjścia z dziedzińca możemy zauważyć kamienny portal renesansowy przeniesiony tu w 1924 roku z zamku Mniszków w Laskach Murowanych. Idąc do bramy widzimy gotycką wieżę i mur obronny wzniesiony w 1835-38. Widać też resztki dawnej fosy zamkowej.

Odbudowany w 1955 roku zamek mieści obecnie ośrodek kolonijny górników kopalni Makoszowy ze Śląska.

Będąc w Lesku warto również zaglądnąć na rynek, który powstał w XVII wieku jako ośrodek miasta barokowego.

Ratusz znajdujący się w centrum rynku zbudowany w 1896 roku nie ma wartości zabytkowej. Jest przykładem architektury naśladowczej (elektyzmu) tak charakterystycznej dla końca XIX wieku. Nad wejściem widoczny jest herb Leska, dawny herb pierwszych właścicieli "Śreniawa" Kmitów. Obok ratusza znajduje się pomnik ku czci milicjantów poległych w walce o władzę ludową a obok tablica z nazwiskami pomordowanych przez UPA.

Spacerując po rynku warto również podejść do Kościoła parafialnego zbudowanego przez Piotra Kmitę w 1539 roku w stylu późnego gotyku z kamienia i cegły. Z tego czasu zachował się gotycki zrąb podparty skarpami murów jednonawowego, orientalnego kościoła. Nad portalem wejściowym do kościoła widać zniszczony herb Kmitów. Wyposażenie kościoła jest w większości barokowe, utrzymane w ładnym, złocistoczarnym kolorze. W nawie i prezbiterium znajduje się XVIII wieczne sklepienie kolebkowe z lunetami. W kaplicach i zakrystii zachowały się sklepienia XVI-wieczne, kolebkowe, krzyżowo-żebrowe i sieciowe. Nawa pokryta jest polichromią wykonaną w 1938 roku przez prof. Rosena ze Lwowa. Pod chórem widać namalowane herby Polski, Leska i Ziemi Sanockiej, zaś na ścianie obok widać herby kolejnych właścicieli Leska od "Śreniawy" Kmitów przez "Drużynę" Stadnickich, "Topór" Ossolińskich aż po herb Krasickich "Rogala".

W prawej kaplicy znajduje się przenośny ołtarzyk procesyjny Matki Boskiej Nieustającej Pomocy. Znajduje się w nim ciekawa, pochodząca z II połowy XV wieku dwustronna ikona przedstawiająca z jednej strony Matkę Boską typu Hotegetria, a z drugiej prawdopodobnie św. Mikołaja. W podziemiach kaplicy znajduje się epitafium Franciszka Pułaskiego i Marii Anieli Krasickiej. Przechodząc do głównego ołtarza mijamy późnobarokową chrzcielnicę z XVIII wieku. Z lewej strony kościoła widać prowadzący do zakrystii piękny renesansowy portal z XVI w. W barokowym XVIII wiecznym ołtarzu głównym rzucają się w oczy figury Stanisława i Wojciecha biskupów, oraz obraz "Ukrzyżowanie" z XVIII wieku.

Najciekawszym zabytkiem miasta jest synagoga. Powstała ona prawdopodobnie w I połowie XVII wieku, odrestaurowana w 1963 roku. Synagoga zbudowana została z otoczków rzecznych i kamienia łupanego z niewielkim dodatkiem cegły. Jest to prosta jednonawowa budowla, z przybudówką od strony zachodniej. Całość kompozycyjna ścian zbudowana jest z elementów renesansowych jednak nie jest to już renesans, ale kierunek zwany manieryzmem - kierunek przejściowy od harmonicznego, spokojnego Renesansu do niespokojnego, pełnego ekspresji baroku. Znajdujący się na wschodniej ścianie ołtarz jest uproszczoną kopią ołtarza ze słynnej renesansowej synagogi Złotej Róży we Lwowie. Z zewnątrz zwracają uwagę stosunkowo bogate ozdobne szczyty synagogi zwieńczone wazonami. Jest to przykład jedyny w Polsce gdzie tego typu ozdoby kościelno-pałacowe znajdują się w synagodze, gdyż przepisy wyraźnie zabraniały wznoszenia synagog na kształt kościoła. Na szczycie zachodnim jest tablica z hebrajskim napisem głoszącym "jakże straszny jest ten dom - dom Boga".

Świadectwem wielowiekowej obecności tu społeczności żydowskiej jest jeden z najstarszych w naszym kraju cmentarz żydowski - kirkut. Ciasno stłoczone, często pochylone kamienne nagrobki bardzo do siebie podobne, wszystkie zwrócone na wschód, sprawiają egzotyczne wrażenie. Napisy w ogromnej większości w języku hebrajskim mówią ożyciu pochowanych ludzi. Poza napisem umieszczona jest cała skomplikowana symbolik, związana z wierzeniami pozagrobowymi Żydów lub życiem zmarłego.